BLOG
Omarm de verdozing
23/09/2023 - Geen paniek! Wel beter ontwerp
Bron: College van rijksadviseurs
Naast dat ik het nog steeds een grappig woord vind, is verdozing een probleem. Zo blijkt in ieder geval uit de “zestien adviezen” van het College van Rijksadviseurs waarover ik eerder schreef. “Herijk de betekenis van logistiek” is een van die adviezen.
Kritiek op verdozing is niet nieuw, er is al veel over geschreven. Expert Merten Nefs promoveert op het onderwerp, en bijvoorbeeld landschapsarchitect Adriaan Geuze raakt “in paniek”.
Zelf vind ik verdozing niet zo’n probleem. Dit schrijf ik niet omdat ik wil opkomen voor de groei van de logistieke sector. Minder consumptie en verspilling, en daardoor minder ruimtebeslag en vervoer, daar ben ik groot voorstander van. Maar sommige kritiek op verdozing treft geen doel, of laat alternatieve scenario’s buiten beschouwing. Als verdozing op een goede manier plaatsvindt, kunnen we het ook omarmen.
Kritiek
Wat mij bijvoorbeeld opvalt aan de kritiek van Nefs op verdozing in dit stuk (dat ik overigens heel interessant en goed beargumenteerd vind), is dat de pijlen eigenlijk niet zijn gericht op verdozing, maar op de logistieke sector. Dat komt misschien omdat die kritiek weer een reactie is op argumenten vanuit die sector. Maar neem het argument dat logistiek niet altijd gunstig is voor de economische ontwikkeling van een regio - dat gaat niet over het fenomeen verdozing. Ook het argument dat met distributiecentra blijkbaar vooral “domme doorvoer” en niet “hoogwaardiger handling” plaatsvindt gaat niet over dozen.
Ik begrijp natuurlijk dat je het vraagstuk “verdozing” in een bredere context van logistiek moet beschouwen. Het gaat niet alleen om de dozen zelf. Maar waar je de grens van die context trekt is belangrijk. Een toekomst met minder vervoer en meer lokale productie is misschien mogelijk, maar dan krijg je ook meer fabrieken in Nederland om onze spullen te maken. En als je die in of bij steden bouwt, kan daar geen woonwijk staan. Bouw je de fabrieken buiten de stad, dan krijg je weer (andere) dozen.
Context is dus belangrijk.“Herijk de betekenis van logistiek” is wat mij betreft dan ook een goed gekozen formulering. Er had ook kunnen staan: “Stop de verdozing” maar dat is te simplistisch. Wat betekent logistiek? Waarom ontstaat verdozing? Wat is het gevolg van beleid gericht op minder verdozing? Zijn er ook maatschappelijke voordelen aan verdozing? Omdat ik het onderwerp verdozing interessant vind, kijk ik uit naar het proefschrift van Nefs, waarin veel van deze vragen terugkomen.
Ontwerpkracht
We zouden verdozing ook kunnen omarmen. Mooi ontwerp van distributiecentra is mogelijk. Denk bijvoorbeeld aan groene gevels. Mooi ontwerp houdt wat mij betreft ook in het denken in andere vormen: waarom moet het altijd een rechthoekig prisma met recht opstaande muren zijn? Kan slim gebruik van vlakken, hoeken en rondingen het profiel een minder massieve uitstraling geven?
Naast mooi ontwerp is meervoudig gebruik (ook wel: functievermenging) mogelijk, bijvoorbeeld met sportvoorzieningen of veel groen waar je doorheen kan wandelen bovenop de doos (zoals het gebouw van Soprema in Tongeren, zie foto hieronder).
En vanzelfsprekend energie-opwek. Meervoudig gebruik betekent wel dat de overheid regels moet opleggen om dit van ontwikkelaars te eisen, en in het geval van energie-opwek gebeurt dat al. Meervoudig gebruik in de vorm een park op het dak heeft het voordeel dat ruimte die wordt “afgepakt” met een afgesloten doos, bovenop deels wordt teruggegeven.
Wat betreft ontwerp wil ik alleen nog het volgende kwijt. Als er meer nadruk op mooi ontwerp en meervoudig gebruik moet komen, moeten we eerst accepteren dat de dozen een blijvend onderdeel van het landschap zijn. Ze staan er voor de lange termijn. We moeten toe naar een omgeving waarin logistieke centra geen wegwerp-dozen zijn, net als dat de spullen die er liggen geen wegwerpspullen moeten zijn. Geen portacabins maar “groene landhavens”.
Niet ongerept
Vooropgesteld: ik vind Nederland een mooi land. Er is veel afwisseling en de invloed van mensen op het landschap door de eeuwen heen is op veel plekken te zien. Maar dat gegeven doet bij mij ook een vraag opkomen (ligt mogelijk gevoelig!): is het landschap waarin de “dozen” worden geplaatst zo natuurlijk en ongerept dat we ze daar moeten weren? Neem de plaats waar de verdozing grootschalig en succesvol plaatsvindt: Noord-Brabant. We ontginnen, egaliseren, kanaliseren daar al decennia wat af. Maar een doos erop zetten mag dan niet? Heeft dat niet iets chauvinistisch, of wegkijken van de realiteit van de consumptiemaatschappij?
Heeft logistiek niet ook zijn eigen schoonheid?
Niemand zal zeggen dat een verstopte snelweg de schoonheid heeft van een traag vloeiende rivier. Maar neem de robotisering in de haven van Rotterdam. Het is niet moeilijk om een vergelijking te trekken met een bijenkorf of termietenheuvel. Als andere factoren (geluid, luchtkwaliteit, groen) goed geregeld zijn, zou ik best naast zo’n logistieke hub willen wonen. Denk ik.
Een ander perspectief
Een ingezonden lezersbrief in de Volkskrant wierp al eens de vraag op (verwijzend naar de “Glazen Stad”, oftewel de glastuinbouw): “Kunnen we niet iets soortgelijks bedenken voor ‘de verdozing’. Een mooier woord voor die soms ietwat mysterieuze gebouwen.” Ik denk dat dat een goed idee is. Een (slechte!) voorzet: “groene landhavens.” Maar dus ook: laat die dozen eerst maar eens wat mooier en groener worden.